PRESIDENCA: ÇELËSI I SUKSESIT TË TOPIT!

Më në fund Shqipëria e gjeti presidentin e saj dhe telenovela e stërgjatur mori fund këtë të Martë kur Presidenti i ri Bamir Topi mori në dorëzim kushtetutën e vendit nga ish presidenti Moisiu. Uuuuuuufffffffff! Tani të gjithë mund të marrim frymë thellë dhe populli mund të përqëndrohet në sfidat e vështira të jetës shqiptare, tek dritat, uji, punësimi, shëndetësia e tek një mijë e një të këqijat që e rrethon atë përditë. Nuk duhet harruar se përgatitjet shpirtërore dhe ankthi i popullit shqiptar për zgjedhjen e presidentit filluan që pas zgjedhjeve lokale të Shkurtit, kur në mesin e mjegullës së shpalljes së rezultateve zgjedhore, klasa politike shqiptare ndezi motorët e prodhimit të thashethemeve rreth kandidatit të ardhshëm për president dhe mundësisë së zgjedhjeve të parakohshme. Fundi i fundit nuk mund t’i fajësosh politikanët. Devijimi i vëmendjes së popullit nga problemet reale tek flluskat e argumentit politik është teknikë e vjetër politike që tashmë është bërë ‘a la mode’ në Shqipëri. Harro dritat dhe mendo për presidentin! Ky është mesazhi që trumbeton në veshët e qytetarëve prej kohësh dhe që dëshmon qartë për kalbëzimin e cilësisë së politikë-bërjes Shqiptare. Dhe ky kalbëzim u pa haptaz edhe javën e kaluar në parlament. Shqipëria zgjodhi Presidentin e duhur, por në mënyrë të shëmtuar. Duhet theksuar se Bamir Topi ishte kandidati i preferuar i popullit e jo i shumicës së parlamentarëve. Sipas sondazhit të realizuar në Qershor 2007 nga ESI dhe Instituti Agenda, në rastin e një zgjedhjeje popullore, 34% e qytetarëve do të votonin Topin për President, mbi Moisiun, Nanon dhe Godon. Gjithashtu sipas të njëjtit sondazh, niveli i besimit tek institucioni i Presidencës nga qytetarët është shumë më i lartë se sa tek bashkia, policia, qeveria apo drejtësia. Këto të dhëna reflektohen edhe nga sondazhi i NDI apo pyetësorë të tjerë të realizuar nga platformat mediatike. Pra është e qartë se Bamir Topi ishte i preferuari i popullit dhe se ardhja e tij në detyrën e kreut të shtetit do e përballë atë me një nivel të lartë të besueshmërisë ndaj institucionit që drejton. Parë nga ky këndvështrim, sfidat e Presidentit Topi do të jenë gjigande dhe testuese për pastërtinë politike që ai ka reflektuar gjatë viteve të fundit.

Sfida më e madhe e presidencës padyshim do të jetë influenca që Topi duhet të ushtrojë për t’a pastruar sadopak politikën shqiptare nga fenomeni i shëmtuar i pazarit politik, pjellë e të cilit në mënyrë ironike ishte edhe vetë zgjedhja e tij. Tashmë nuk është më thashethem se paçka se ishte kandidati i duhur, Z. Topi triumfoi si produkt i një pazari djallëzor dhe se Presidenca iu ‘dhurua’ nga Fatos Nano dhe 6 deputetë-lëpirësit e tij, të cilët ‘respektuan’ kushtetutën dhe shmangën rrëshqitjen e vendit drejt zgjedhjeve të parakohshme…’për hir të kombit’. Asnjëri prej nesh nuk i donte zgjedhjet e parakohshme, por njëkohësisht nuk donim as institucionalizimin e pazarit politik si vlerë parlamentare. E pra kjo e fundit ndodhi, dhe jo për faj të Topit, por si produkt i natyrshëm i klimës konfliktuale që mbizotëron në politikën shqiptare. Refuzimi i pakuptueshëm i opozitës për t’u futur në parlament si dhe kokëfortësia e mazhorancës për të gjetur një kompromis, çuan në krijimin e kushteve të përshtatshme klimateripolitike, ‘lagështirën’ e nevojshme prej nga mbiu kërpudha e pazarit që shpëtoi vendin nga zgjedhjet e parakohshme. Zgjedhja e presidentit këtë radhë ndryshon nga ajo e kaluara - Shqipëria e zgjodhi presidentin e saj në mënyrë kushtetuese por jo konsensuale, me tregëti deputetësh por jo me votë të shëndetshme parlamentare. Nuk ka si të mos jetë ndjerë ngushë Z. Topi në mes të emocioneve të betimit. Këtu pra, tek kundërshtimi i pazareve dhe rigjetja e konsensusit të humbur politik qëndron edhe çelësi i suksesit të Topit si President.

Bamir Topi njihet si një parlamentar që i është shmangur gjithnjë sulmeve të ulta personale duke u përqëndruar në gjetjen e një pike të përbashkët mes të dy palëve. Kjo i ka dhënë atij imazhin e një politikani me integritet dhe të moralshëm. Për këtë arsye e kishte të sigurt edhe votën popullore. Pra në këtë pikë, ai ka përvojën e duhur dhe besueshmëri të mjaftueshme për të filluar proçesin e pajtimit politik. Mazhoranca dhe opozita nuk kanë nevojë të bien dakort për çdo gjë. Përkundrazi, ato përfaqësojnë krahe të kundërta të spektrit politik. Kjo është mëse normale në një demokraci. Por debati mes tyre duhet bërë vetëm mbi platforma kushtetuese, profesionale dhe etike, duke iu larguar gradualisht mediokritetit të sulmeve personale. Në këtë rast, Presidenca mund të kthehet shumë mirë në një institucion arbitrar dhe nxitës për politikë-bërjen shqiptare, duke inkurajuar profesionalizimin e funksionimit të saj. Duke matur pulsin e popullit dhe shqetësimeve kryesore të qytetarëve, Presidenti mund të sigurojë orientimin e politikës drejt çështjeve me rëndësi duke tentuar mënjanimin e krizave kronike që kanë marrë peng vendin. Moisiu e tha bukur në fund të mandatit të tij se ‘politikanët shqiptarë kakarisin si pulat’. Topi i ka të gjitha shanset për të ulur ndjeshëm nivelin e ‘kakarisjes’ dhe për të përmirësuar cilësinë e debatit publik. Për t’a arritur këtë, Presidentit do t’i duhet të bashkëpunojë afër jo vetëm me klasën poltike, por edhe me aktorët e shoqërisë civile, spektrin mediatik dhe me elementët intelektualë të diasporës, duke mundësuar kështu moralitetin e argumentit të tij politik. Sot, Bamir Topi gdhihet President i Republikës së Shqipërisë, vendit të bukur pa drita, me burime plot në male e pa ujë në shtëpira, anës vijës së BE-së dhe pa standarte brenda saj, me trurin e rrjedhur jashtë e me injorancën politike brenda që e ka bllokuar totalisht zhvillimin e tij socio-ekonomik. Vetëm duke lënë pas afilimin e tij partiak të të kaluarës dhe duke adresuar çështjet jetike të vendit, Bamir Topi do mund t’i sigurojë mandatit të tij presidencial kredibilitetin dhe integritetin e nevojshëm për të dalë mbi natyrën konfliktuale të politikës së ndryshkur shqiptare.

EKUACIONI SOCIO-EKONOMIK I TAKSËS SË SHESHTË

Gjatë javëve të ardhshme, një nga temat më të zjarrta që do debatohet përvec asaj të presidentit do të jetë implementimi i taksës së sheshtë, që njihet ndryshe si Flat Tax. Taksa e sheshtë është një nga elementët më të rëndësishëm të reformës fiskale të qeverisë Berisha e cila nuk ka ngurruar t’a prazantojë atë si formulën magjike të luftës kundër informalitetit dhe si ilacin e thithjes së investimeve të huaja, paçka se baza kërkimore e efekteve ekonomike të kësaj takse është tepër e luhatshme. Teorikisht, taksa e sheshtë nënkupton një sistem tatimor me një nivel të vetëm taksimi mbi të ardhurat personale të individit dhe mbi fitimin korporativ në rastin e të ardhurave të një biznesi. Pra në dukje, taksa e sheshtë do të thjeshtësojë tej mase sitemin tatimor nga një nivel progresiv me shkallë të ndryshme taksimi në varësi të shumës së fitimit, në një sitem të vetëm me një taksë unike mbi të gjitha të ardhurat.

Taksa e sheshtë identifikohet prej kohësh si taksa e Europës Lindore e cila tashmë është kthyer në një terren eksperimentues për disa nga teoritë revolucionare ekonomike të Perëndimit. Në 1990 aplikohej terapia e famshme e shokut ndërsa sot pionerët lindorë po flirtojnë me taksën e sheshtë. Kjo taksë filloi të implementohej për herë të parë në 1994 nga Estonia si një alternativë ndaj sistemit të komplikuar progresiv që shpeshherë është parë si një dekurajues i investimeve ekonomike të një vendi. Dhe realisht ekonomia Estoniane filloi të lulëzonte shumë shpejt, megjithëse nuk është e qartë nëse ky ishte reaultat i taksës së sheshtë. Vende të tjera si Lituania dhe Letonia iu bashkangjitën valës së nisur nga Estonianët. Më pas e aplikoi edhe Rusia, Serbia, Ukraina, Sllovakia, Gjeorgjia, Rumania dhe këtë vit edhe fqinjët tanë Mali i Zi e Maqedonia. Mes këtyre vendeve taksa e sheshtë varion nga 12% - 26%. Por Shqipëria ka vendosur t’a thyejë rekordin duke e aplikuar atë me 10%. Asnjë ekspert apo zyrtar i qeverisë nuk është në gjendje të na e shpjegojë qartë përse 10%. Ndoshta për të tërhequr vëmendjen mediatike dhe për të bërë pakëz zhurmë sic u bë me nismën Shqipëria=1 Euro. Nga ana tjetër aktorë të shoqërisë civile janë shprehur kundër taksës së sheshtë si një masë që do të ndikojë negativisht mbi shtresën më të varfër të vendit duke i dhënë prioritet të pasurve që do të pasurohen më tepër.

Qeveria argumenton se taksa e sheshtë do të ulë ndjeshëm evazionin fiskal duke inkurajuar bizneset dhe individët të deklarojnë fitimet e tyre. Gjithashtu kjo taksë do të inkurajonte thithjen e investimeve të huaja përderisa investitorët do të përballeshin me një sistem më të thjeshtë dhe më të ulët taksimi, megjithëse është e qartë se investitorët e huaj nuk rrinë larg Shqipërisë prej taksave por prej mungesës së infrastrukturës dhe instabilitetit politik. Sidoqofte, jo vetëm qeveria aktuale Shqiptare por edhe mbrojtësit e flaktë të taksës së sheshtë në të gjithë botën janë të bindur se një sitem i vetëm taksimi do të ushqente rritjen ekonomike të një vendi nëpërmjet uljes së kostos burokratike, nxitjes së gjenerimit të kapitalit dhe tërheqjes së investimeve të huaja. Pra teorikisht, një sistem më efikas dhe më i thjeshtë tatimor do të siguronte rritjen e të ardhurave në buxhetin e shtetit. Nga ky këndvështrim, kjo tingëllon me të vërtetë si një formulë magjike, por nga ana praktike është ende herët të gjykojmë suksesin e taksës së sheshtë në vendet lindore. Efektet afatgjatë mbi ekonominë kombëtare të një vendi duan edhe disa vite për t’u analizuar në mënyrë të plotë. Nga i gjithë blloku lindor, Rusia është ndoshta i vetmi vend që përbën një shembull pozitiv. Në 1998, të ardhurat federale të shtetit Rus përbënin vetëm 12% të prodhimit kombëtar brut (GDP) duke vështirësuar pagesat ndaj kreditorëve. Ne 2001, Rusia i sheshoi të gjitha taksat në një të vetme në nivelin 13%. Pas një viti, fitimi nga tatimi mbi të ardhurat personale pësoi një rritje prej 26% dhe rrogat u rritën me 12%. Gjithashtu ekspertët ekonomikë vunë re një rritje të deklarimit të të ardhurave personale nga shtresat më të pasura të shoqërisë. Për rrjedhojë, kjo pati ndikim pozitiv mbi buxhetin e shtetit.

Por nëse shohim anën tjetër të monedhës, ekonomistë të shumtë në botë e kundërshtojnë taksën e sheshtë si një formulë magjike për rritjen e mirëqënies së një vendi duke analizuar efektet socio-ekonomike të një sistemi të sheshtë. Në Shqipëri, aktorë të shoqërisë civile kanë shprehur rezervimet e tyre duke argumentuar se regjimi i taksës së sheshtë do të ndikojë në theksimin e pabarazisë sociale nëpërmjet zhvendosjes së barrës fiskale nga subjektet fitimprurëse tek individët, kryesisht mbi familjet me të ardhura të ulëta e mesatare. Sipas raportit të fundit të Institutit AGENDA, barra fiskale do të përjetohet rëndë nga shtresat e varfra dhe të mesme dhe për rrjedhojë do të ketë efekte negative mbi rritjen ekonomike të vendit. Në krahasim me sistemin aktual të taksimit progresiv, individët me paga deri 14,000 lekë (të reja) do të pësojnë një rritje të taksave të tyre nën rregjimin e taksës së sheshtë. Rrjedhimisht ulja e shumës së parave neto për shtresën e ulët dhe të mesme do të ketë ndikim të drejtpërdrejtë në kërkesën agregate në treg sepse këto dy kategori konsumatorësh janë ato të ashtuquajturit konsumatorë të masës. Pra thënë thjesht, edhe pse biznesi mund të ketë më tepër lehtësime fiskale, ai do të shesë më pak produkte tek masat blerëse që në fakt do të kenë më pak para në dispozicion për të harxhuar.

Ajo që duket qartë në mesin e kësaj mjegulle teorike, është se e gjithë klasa politike shqiptare vuan nga mungesa e aftësive profesionale në debatimin e çështjeve me rëndësi dhe me efekte afatgjatë mbi ekonominë e tregut. Nuk duhet harruar se në 16 vjet tranzicion, Shqipëria aplikoi mbrapsht terapinë e shokut, ndërtoi ekonominë e saj mbi skema të errëta piramidale duke çuar në një kolaps ekonomik dhe social të vendit dhe po vuan ende nga epidemia e pashërueshme e instabilitetit politik. Zhvillimi ekonomik dhe social i vendit është marrë peng nga personalizimi banal i politikës duke i dhënë çdo çështjeje madhore ngjyra partiake pa ofruar asnjë alternative profesionale bazuar mbi themele të forta kërkimore. Ajo që sot është më e nevojshme se kurrë është që e gjithë klasa politike Shqiptare, pa dallime partiake, t’i largohet politikave retorike dhe të tregohet më e hapur ndaj analizave të ekspertëve të shoqërisë civile e cila po tregon aftësi më të forta profesionale duke ofruar analiza tejet të vlefshme për ecurinë socio-ekonomike të Shqipërisë. Aplikimi i taksës së sheshtë duhet t’i nënshtrohet një debati të hapur të të gjithë spektrit politik e shoqëror për të arritur një zgjidhje optimale dhe afatgjatë. Vetëm një transparencë e tillë mund të japë shembullin e një qeverie që i jep prioritet konsultimit para implementimit, sidomos kur bëhet fjalë për një ndërhyrje politike që mund të rezultojë në pasurimin e të pasurve dhe në varfërimin e të varfërve.